Archaea zijn een groep eencellige micro-organismen die tot een apart domein van het leven behoren, naast bacteriën en eukaryoten (waaronder planten, dieren en schimmels). Ze lijken oppervlakkig op bacteriën vanwege hun klein formaat en eenvoudige celstructuur zonder celkern, maar op moleculair niveau verschillen ze sterk van zowel bacteriën als eukaryoten. De naam "Archaea" komt van het Griekse woord voor "oeroud," omdat ze enkele van de oudste levensvormen op aarde vertegenwoordigen. Enkele belangrijke kenmerken van archaea:

• Unieke Celmembranen: Archaea hebben celmembranen met een unieke chemische samenstelling die verschilt van die van bacteriën en eukaryoten. De lipiden in hun membranen zijn zo gebouwd dat ze stabieler zijn onder extreme omstandigheden, zoals hoge temperaturen, hoge zoutconcentraties of zure omgevingen. Dit heeft ze de bijnaam "extremofielen" gegeven, hoewel niet alle archaea in extreme omstandigheden leven. Sommige archaea zijn ook in gematigde omgevingen te vinden, zoals in oceanen, bodems, en zelfs in het menselijk lichaam.
• Metabole Diversiteit: Archaea hebben unieke metabolische routes. Sommige produceren methaan als afvalproduct (methanogenen) en komen voor in anaerobe omgevingen (moerassen en de darmen van herkauwers bv. koeien). Dit maakt hen uniek: alleen archaea kunnen methaan produceren.
• Genetische Eigenschappen: Hoewel archaea structureel op bacteriën lijken, hebben ze genetische en biochemische eigenschappen die dichter bij die van eukaryoten liggen. Bijv. Hoe hun DNA wordt gerepliceerd en hoe ze eiwitten maken lijkt meer op het proces in eukaryoten.
• Rol in Ecosystemen: Archaea spelen een belangrijke rol in verschillende ecosystemen. Ze zijn essentieel in de koolstof- en stikstofcyclus en dragen bij aan het afbreken van organisch materiaal. Methanogene archaea spelen een belangrijke rol in de productie van methaan.

Voorbeelden van Archaea:

• Methanobrevibacter smithii: een methaanproducerende archaeon die in het menselijke spijsverteringskanaal voorkomt.
• Halobacterium: leeft in extreem zoute omgevingen, zoals zoutmeren.
• Sulfolobus: komt voor in zure en hete omgevingen, zoals hete zwavelbronnen.

Archaea zijn relatief laat ontdekt (in de jaren 1970 door Carl Woese), omdat ze visueel op bacteriën lijken en moeilijk te onderscheiden waren met traditionele methoden. Hun ontdekking leidde tot een nieuw begrip van de "Tree of Life," waarbij zij hun eigen domein kregen naast bacteriën en eukaryoten.